نقش مسیحیان عرب در گسترش نفوذ فرهنگی غرب به دنیای عرب

طرح تحقیق .................................. 1

مقدمه ...................................... 7

بخش اول : ریشه ها و زمینه های تاریخی نفوذ فرهنگ غرب بر جوامع عربی...... 10

پیشگفتار ................................... 11

فصل اول : عوامل نهضت ادبی .................. 15

پیشگامی مصر ................................ 16

وضع شام .................................... 18

1-  مدارس ................................... 24

1-1-   لبنان ................................. 24

1-2-   مصر ................................... 25

1-3-   سایر بلاد عربی ......................... 25

2-روزنامه  و مجلات .......................... 25

2-1-مصر .................................... 25

2-2- لبنان ................................. 26

3-چاپ و چاپخانه ............................ 26

4- كتابخانه ................................ 27

5- انجمن های علمی و ادبی ................... 27

6- ارتباط و تماس مستقیم با غرب ............. 27

7- ترجمه داستان های غربی ................... 32

7-1- سیر تحول داستان نویسی در مصر تا جنگ جهانی دوم   39

7-2- نقد و بررسی سیر تاریخی داستان نویسی در ادبیات نوین 53

8- نمایشنامه ............................... 59

9- سینما ................................... 60

فصل دوم : شرق شناسی ........................ 61

1-  مفهوم شرق شناسی ......................... 62

1-1-   معنای لغوی استشراق .................... 62

1-2-   معنای اصلاحی استشراق.................... 63

2-          پدیده مشرق شناسی ....................... 64

3-          شرق شناسی .............................. 66

4-          شرق به عنوان «غیر»...................... 67

5-          نمونه های بارز صورت نمایشی شرق ......... 69

6-          سیاست و شرق شناسی ...................... 70

7-          یونان گرایی و مسیحیت  به عنوان اجزای بنیادین میراث شرقی ها    70

8-          شرق شناسی وارونه ....................... 71

9-          بومی گرایی ............................. 72

نقد و نظر................................... 73

بخش دوم : مكاتب ادبی معاصر ................. 77

فصل اول : مكاتب ادبی غرب ................... 78

1-  سیر تحول تاریخی مكاتب ادبی غرب .......... 79

2-  مكاتب ادبی مغرب زمین .................... 83

2-1- كلاسیك ................................. 85

2-2- كلاسیك جدید ............................ 88

2-3- رومانتیسم ............................. 91

2-4- پارناسیسم ............................. 96

2-5- رئالیسم ............................... 100

2-6- رئالیسم سوسیالیستی .................... 102

2-7- سوررئالیسم ............................ 102

2-8- سمبولیسم .............................. 103

2-9- اگزیستانسیالیسم ....................... 106

2-10- دادائیسم ............................. 110

فصل دوم شعرعربی و مكاتب ادبی غرب ........... 112

1-  شعر عربی قدیم ........................... 113

1-1-   مكتب «عمود الشعر»...................... 114

1-2-   مكتب نوپردازان ........................ 115

1-3-   مكاتب عربی قدیم ....................... 116

1-3-1 – مكتب صنعت .......................... 116

1-3-2- مكتب تصنیع .......................... 117

1-3-3- مكتب تصنع ........................... 117

2-          شعر عربی معاصر.......................... 118

2-1-   كلاسیك نوین در شعر عربی معاصر .......... 119

2-2-   رومانتیسم در شعر عربی معاصر............ 121

2-3-   رئالیسم در شعر عربی معاصر.............. 125

2-4-   سوررئالیسم در شعر عربی معاصر........... 126

2-5-   سمبولیسم در شعر عربی معاصر............. 127

2-6-   اگزیستانسیالیسم در شعر عربی معاصر...... 132

2-7-   پارناسیسم در شعر عربی معاصر............ 134

2-8-   دادائیسم  در شعر عربی معاصر............ 135

فصل سوم : گرایش به تامل در ادبیات عرب ...... 136

1-  ریشه های گرایش به تامل در دوره معاصر .... 137

1-1-   احساس حقارت ........................... 137

1-2-   بحران ها .............................. 139

1-3-   تهاجم فرهنگی .......................... 141

1-4-   حس نوگرایی ............................ 142

1-4-1- نزاع قدیم و جدید .................... 142

نقد و نظر .................................. 144

1-5- مهاجرتها............................... 144

2-          شعر تاملی و مكاتب ادبی غرب ............. 147

نقد و نظر .................................. 149

2-1-   آیا تامل به معنی قطع رابطه با مسایل بیرونی است ؟    150

بخش سوم : گرایش های نوین ادبیات عربی ....... 152

فصل اول : گرایش های نوین شعر عربی معاصر .... 153

1-  گرایش های نوین موضوعی ................... 155

1-1-   حماسه ................................. 156

1-2-   نمایشنامه منظوم ....................... 158

1-3-   قصه ................................... 162

1-4-   اسطوره ................................ 163

2-          تحولات موسیقی و ساختار شعر عربی ......... 167

2-1-   شعر منثور ............................. 168

2-2-   شعر آزاد............................... 169

2-3-   شعر مدور............................... 170

2-4-   قصیده كلی ............................. 172

2-5-   شعر درامی (نمایشی)..................... 173

فصل دوم :‌گرایش های نوین نثر عربی معاصر...... 174

1-  قصه در ادب عربی معاصر ................... 178

2-  سیره نویسی .............................. 180

3-  نمایشنامه نویسی ......................... 181

بخش چهارم : سیری در اندیشه مسیحی عرب ....... 183

فصل اول: اندیشه ادبای مسیحی عرب ............ 184

1-  ادبای مهجر............................... 185

1-1-   جبران خلیل جبران ...................... 185

1-1-1-     اسلوب ادبی جبران .................... 185

1-1-2-     شرق و غرب از نظر جبران .............. 191

1-1-3-     واقع گرایی جبران .................... 195

1-2-        میخائیل و نعیمه ...................... 196

1-2-1-     اسلوب ادبی نعیمه .................... 196

1-2-2-     عوامل موثر بر افكار نعیمه ........... 198

1-2-3-     شرق و غرب از نظر نعیمه .............. 201

1-3-        ایلیا ابوماضی ........................ 204

1-3-1-     شرق و غرب  از نظر ابوماضی ........... 204

1-4-        دیانت و رجال مذهبی در ادب مهجر........ 205

1-5-        مقایسه باورهای دینی مهجر ............. 207

1-6-        زن در ادب مهجر ....................... 208

1-7-        عرف و سنت تحمیلی ،‌ازدواج اجباری ...... 208

2-سایر ادبا ................................ 211

2-1- نجیب عازوری ........................... 211

2-2- شبلی شمیل ............................. 213

2-2-1- شعر شمیل  در ستایش حضرت محمد (ص) و قرآن  215

2-2-2-سخن شبلی شمیل درباره امام علی بن ابی طالب (ع)  216

2-3-نسیب عریضه و سبك شعری تازه ............. 216

فصل دوم :‌تاثیر ادبای مسیحی عرب بر جهان عرب . 217

1-  اندیشه ها و جنبش های نوین سیاسی – اجتماعی 218

1-1-   راههای نفوذ فلسفه روشنگری فرانسه و اندیشه های انقلاب فرانسه

 در خاور عربی .............................. 222

1-2-   كوشش عملی ادبا ........................ 232

1-3-   كشورهای عربی .......................... 235

1-4-   انجمن های روشنگری فرهنگی در سوریه ..... 237

2-          داستان ................................. 242

2-1-   انگیزش منفی به دین وتمسخر مظاهر آن و طرح ارزش های ضد دینی.......... 245

2-1-1- خودكشی .............................. 250

2-1-2- اعتراف .............................. 254

2-2-   اهتمام به غریزه ممنوعه جنسی و توصیف صحنه های تحریك آمیز  255

2-3-   استعمال گویش محلی و تضعیف زبان فصیح عربی    266

2-4-   واقع گرایی در داستان .................. 268

3-          تاریخ .................................. 280

نقدو نظر ................................... 280

4-          زبان شناسی ............................. 283

فصل سوم : اندیشه ادیب مسلمان ............... 286

1-  طه حسین ................................. 288

1-1-   آثار ادبی طه حسین ..................... 288

نقد و نظر .................................. 299

چكیده ...................................... 301

خلاصه البحث ................................. 303

منابع 305

=============================

چكیده

در دوره معاصر جهان عرب بویژه مقطع زمانی سالهای 1800 تا 1950 میلادی یكی از واقعیتهای غیر قابل انكار، نقش ادبا و فرهنگ سازان مسیحی عرب در تولید، توزیع مفاهیم ومضامین و رواج برخی مكاتب ادبی و نیز انتقال فرهنگ غربی از این راهها به جهان عرب است. كاوش در سه سطح عرصه ها و زمینه های فرهنگی از جمله نهادهای فرهنگی، مجامع ادبی و نیز شناخت قالب ها و ساختارهای ادبی نشان می‌دهد: پدیده سلطه گرایی غرب نسبت به شرق و بویژه كشورهای عربی كه اولین حوزه نفوذ و مداخله غرب به شرق بوده، واقعیتی انكار ناپذیر است چنانچه از چالشهای عمیقی بویژه در جریان جنگهای صلیبی میان كشورهای اروپایی و مسلمانان حوزه مدیترانه جریان داشته است. اما از آغاز دوره رنسانس و پس از انقلاب صنعتی این رویارویی به جای آنكه شكل دینی و ایدئولوژیك داشته باشد حیثیتی توسعه طلبانه و سلطه خواهانه داشته است از آن پس زوال امپراتوری عثمانی به عنوان بهترین ساختار سیاسی اجتماعی در میان جوامع اسلامی- عربی كه در اثر دو عامل ضعف و سستی درونی ساختار این امپراتوری و اقتدار اروپاییان حاصل آمد، ما حصل سالهای طولانی مبارزه فرهنگی، نظامی و سیاسی دول استعمارگر بوده است كه در حوزه فرهنگی، شناخت قالبهای ادبی همچون شعر، نثر، داستان، نمایشنامه، موسیقی و سرانجام پی جویی مضامین و مقاصد نهفته در این قالب ها بر پایه درك مكاتب و اسلوب ها و سبكهای تبلیغ شده از سوی غربیان یا حامیان داخلی آنها در كشورهای عربی در دو قرن پایانی هزاره دوم میلادی می تواند در شناخت حوزه وسیع، عمق تاثیر و نقش بسیار موثر عوامل واسط در انتقال، ترویج و یا اشاعه آموزه ها و ارزشهای غربی در مجامع عربی سودمند باشد. در این میان هرچند در تاریخ معاصر عرب كم نیستند ادبا و نویسندگان مسیحی مسلك كه در رویارویی با فرهنگ غربی بر هویت عربی خود تاكید كرده و به گونه ای وانمود كرده اند كه عرب مسیحی هستند و نه مسیحی عرب اما حتی در میان این عده نیز به هر حال مسیحیت بعد اساسی هویت آنان بوده است و بی تفاوتی و بی‌توجهی آنان را نسبت به هجوم فرهنگ غرب به ارزشهای اسلامی كه عنصر غالب در فرهنگ و ادب عربی می باشد، موجب شده است كه حتی اگر فرض كنیم رویكرد آنها نسبت به فرهنگ اسلامی خصمانه و معارضانه نبوده است باز در گسترش اباحه‌گری بی تاثیر نبوده اند. با این همه این سخن بدین معنا نیست كه در میان ادبای مسیحی عرب افرادی كه با تلاش و كوشش خود به رشد و غنای فرهنگ جوامع عربی كمك كرده اند نادرند و باز این سخن بدین معنا نیست كه ادبای مسلمان در انتقال فرهنگ غربی یا ترویج مكاتب، اسلوبها مضامین قالبها و ارزشهای غربی در آثار ادبی خود هیچگونه نقشی نداشته اند و باز این سخن منكر جنبه های مثبت و ارزشهای تمدنی و پیشرفتها و نوآوریها و دستاوردهای ارزشمند فرهنگ غربی نیست. در هر حال ادبای مسیحی عرب با بهره گیری از موسسات فرهنگی آموزشی و رسانه ای در دوره معاصر كه عوامل نهضت ادبی قلمداد شده اند در گسترش فرهنگ غرب به جوامع عربی از طریق اشاعه ادبیات عربی موثر بوده اند.

توزیع و گستره مكاتب و نحله های ادبی غربی در جوامع عربی از جمله عوامل موثر در ایجاد گفتمان های ادبی و فضا سازی برای تولید آثار ادبی در چارچوبه وارد شده از دنیای غرب بوده است. در این پژوهش نشان داده شده است كه نقش مسیحیان عرب در گسترش نفوذ فرهنگی غرب به دنیای عرب قابل توجه و بسیار گسترده بوده و اگرچه در موارد بسیاری به عنوان تقویت كننده و ترویج دهنده و تسریع كننده انتقال فرهنگ غرب به دنیای عرب بوده اند اما از آن رو كه اولاً همه جنبه های فرهنگ غرب منفی نیست و ثانیاً برخی از آنها بر هویت عربی خود تاكید داشته اند نقش مثبت و منفی مسیحیان عرب را در ادبیات معاصر عربی در پی داشته است به علاوه مسیحیان عرب از آن رو كه شعر و داستان رواج و نفوذ فراوانی در میان خوانندگان و علاقه‌مندان جوامع عربی داشته است به صورت آگاهانه یا ناآگاهانه توجهی ویژه به این دو قالب داشته و مطالعه اثر مسیحیان عرب در بهره گیری از این دو قالب ادبی نشان دهنده تاثیر بارزتر و با حوزه و گستره وسیع تر شعر و داستان در چارچوب مورد پژوهش از سوی ادبای مسیحی عرب می باشد.

كلید واژه ها: ادبای مسیحی، دوره معاصر، فرهنگ غرب، مكاتب، شرق شناسی

مقدمه

این تحقیق از یك مقدمه و چهار بخش تشكیل شده است كه هر یك از بخش ها نیز به فصول مختلف و فصول نیز به مباحث متعدد تقسیم شده است.

در بخش اول زمینه ها و عرصه های نفوذ فرهنگ غرب را بیان نموده ، نفوذ فرهنگ غرب را بر جوامع عربی از طریق تاثیر بر ادبیات عربی بررسی خواهیم كرد.

همچنین نقش موسسات فرهنگی آموزشی و رسانه ای در دوره معاصر به عنوان عوامل نهضت ادبی و زمینه ساز الگوبرداری بی حد و مرز از ادبیات غرب در ادبیات عربی و در نتیجه نفوذ فرهنگ غرب در جوامع عربی را مورد بررسی قرار خواهیم داد. لازم به ذكر است نام «عرب» ،‌ملت های بسیاری را در بر می گیرد. ولی در این پایان نامه ، بیشتر به مصر و آن بخش از شام (یا به اصطلاح نویسندگان اروپایی «سوریه جغرافیایی» كه امروزه به نام سوریه و لبنان شناخته شده است نظر خواهیم داشت.

در این باره كه چرا مصر و شام ، پیشگام جنبش عرب بوده اند در بخش نخست ، سخن خواهیم گفت.

در بخش دوم مكاتب ادبی وارد شده در ادبیات عرب معاصر را مطرح نموده، خواهیم گفت توزیع و گسترش مكاتب ادبی غربی بر جوامع عربی از جمله عوامل موثر در ایجاد گفتمان های ادبی و فضا سازی برای تولید آثار ادبی در چارچوبه وارد شده از دنیار غرب بوده است.

...

بخش اول:

ریشه ها و زمینه های تاریخی نفوذ فرهنگ

غرب بر جوامع عربی

پیشگفتا ر

تبادل میان فرهنگ ها ، از جمله واقعیت های غیر قابل انكار تاریخی است . از زمان شكل گیری تمدن های باستانی در كنار رودخانه های  بزرگ در چین و خاور میانه و یونان وروم ارتباط فرهنگی همزمان با تبادلات اقتصادی و سیاسی ، شكل دهنده بخش مهم و ماندگاری ازتاریخ حیات فرهنگی بشر بوده است . اگرچه تأثیرات هریك از تمدنها به یك اندازه نبوده و یا دیر پایی این تأثیر ها به یك میزان نبوده است ، ولی آنچه مسلم است این كه تمدن بشری میراث مشترك تاریخ حیات بشر و محصول نبوغ ، تلاش و كوشش همه دانشمندان ، اندیشه وران ، ادیبان و سخنوران است كه هر یك در دوره ای خاص و به فراخور توان ، حال و مقام خود بر غنای میراث فرهنگی بشری افزوده اند .

در باره تاریخچه و ریشه های نفوذ واحد فرهنگی و جغرافیایی كه امروز به نام غرب شناخته می شود بر مجموعه مشرق زمین ، تا كنون پژوهش ها و آثار بی شماری به رشته تحریر در آمده است . یونان باستان به عنوان مهد شكل گیری تمدن غربی با فلسفه ، هنر و شعر حماسی خود كه برخی از آثار آن دوران هنوز اعتبار خود را حفظ كرده‌اند تأثیر غیر قابل انكاری بر تمدن شرقی داشته است . صد البته جهان شرقی این تأثیرات را با افزودنی ها و الحاقاتی به غرب باز تابانده است .